Kiedy w 2005 roku pianista i kompozytor Michael Nyman postanowił przygotować specjalną ścieżkę dźwiękową do Człowieka z kamerą (1929), niemego klasyka kina radzieckiego w reżyserii Dżigi Wiertowa, wiadomość ta zelektryzowała, choć nie zdziwiła fanów jego twórczości. Minimalistyczny styl muzyki Nymana zbliżał go do idei, które przez lata kształtowały artystyczną wyobraźnię zarówno wschodniej, jak i zachodniej Europy. To własnie Nyman jeszcze w roli krytyka muzycznego po raz pierwszy w 1968 roku użył terminu "minimalizm" w odniesieniu do muzyki, recenzujac The Great Digest Corneliusa Cardewa dla magazynu The Spectator. Potem jako kompozytor sam został minimalistą. Zdefiniowane pod tą nazwą, muzyczne tendencje charakteryzują się prostotą materiału melodycznego, przejrzystością harmonii, powtarzalnością motywów i eksponowaniem struktur rytmicznych, ujawnianiem formy.
 

Pojawienie się muzycznego minimalizmu nie było przypadkowe. Lata 60. XX wieku zaznaczyły się w historii sztuki powrotem do doktryn, głoszonych przez rosyjską szkołę formalną (1918-1930), pod której wpływem znalazł się swego czasu i Dżiga Wiertow. W Moskwie, która stała się głównym ośrodkiem zaawansowanej myśli filmowej, toczyły się wtedy dyskusje pomiędzy zwolennikami teorii formy Siergiejem Eisensteinem i Wsiewołodem Pudowkinem, a realistami z Dżigą Wiertowem i jego grupą "Kino-Oko" na czele. Pierwsza - awangardowa frakcja kładła nacisk na kreacyjny charakter kina, druga - dokumentalna szukała w kinie obiektywnej prawdy o rzeczywistości, przypisując mu rolę społeczną. Obie swoje cele chciały osiągnąć za pomocą filmowego montażu.
 

Człowiek z kamerą był manifestem Wiertowa. Kadry zmontowane ręką reżysera, pochodzące z Moskwy, Odessy i Kijowa, miały stworzyć prawdziwy obraz Miasta, które obok Masy i Maszyny było jednym z wyznaczników nowoczesnego, socjalistycznego życia. W sztuce tego czasu zmienny, nieregularny miejski ruch i rytm był kompozycyjnym wzorem. Wiertow wierzył, że precyzyjny, zdyscyplinowany, a jednocześnie dynamiczny, symultaniczny montaż pozwoli mu oddać ducha miejskości. Z kamerą wychodził na ulice. Filmował fabryki, urzędy, prywatne mieszkania. Ludzi - śpiących, pracujących, odpoczywających. Narodziny, śluby i pogrzeby. Wykorzystując techniczne możliwości kamery, w serii przeskoków, zbliżeń, zatrzymań, spowolnień ujawniał konstrukcję formy filmowej. Chciał wybudzić publiczność z percepcyjnego letargu, pokazać świat, jakiego jeszcze nie widziała - uchwycony obiektywnym okiem mechanizmu.
 

Michael Nyman ze swoim zespołem Michael Nyman Band, z którym współpracuje od lat 70., podczas koncertu zagra zarówno utwory specjalnie skomponowane na tę okazję, jak i te zaadaptowane na jej potrzeby, wyjęte z innego repertuaru. To zwykła praktyka artysty. Wierna publiczność rozpozna zapewne temat Digital Tragedy, czy Love, pochodzący z gry komputerowej Enemy Zero. Nyman w duchu współczesności reinterpretuje utopijne cele realisty Wiertowa. Jego film traktuje przede wszystkim jako symfonię ruchu i rytmu, strukturę, będącą filmowym odpowiednikiem minimalistycznych utworów muzycznych. Pozostająca elementem ekranowego świata, muzyka najpierw jest spokojna - partię, zredukowaną do kwartetu smyczkowego, wspiera fortepian, na którym zagra sam Michael Nyman. Potem - ilustrując uliczną krzątaninę, czy pracę w fabryce - ożywiona angażuje cały zespół, korzystając z silnej sekcji instrumentów dętych. Nawet to charakterystyczne dla Nymana, brzękliwe instrumentarium poddaje się rytmowi montażowej struktury, by w finale osiągnąć podobną do filmowej prędkość i intensywność.
 

Projekcję Człowieka z kamerą poprzedzi muzyczny bonus. Michael Nyman Band zagra dodatkowy koncert. W jego programie znajdą się napisane przez Nymana kompozycje z filmów Księgi Prospera i Kontrakt rysownika Petera Greenawaya oraz z Fortepianu Jane Campion.

Agnieszka Szeffel