Tylko raz w swojej karierze Russell zrobił film z dużym budżetem, ale tylko dlatego, że przed nim propozycję realizacji „Odmiennych stanów świadomości” odrzuciło dwudziestu sześciu reżyserów. Autor „Diabłów” nie uchodził za łatwego twórcę, walczył o swoją własną wizję sztuki filmowej. I chociaż jego praca przynosiła, jak sam przyznawał, zarazem opłakane i znakomite rezultaty, za każdym razem pozostawały one intrygujące ze względu na zaskakujące środki wizualne. Widać to zwłaszcza w nietypowych „biografiach” artystów, które przestawały być relacją z życia ważnych postaci, a stawały się wizualizacją indywidualnych obsesji ich twórcy. Russell zerwał z hołubionym przez brytyjską kinematografię realizmem, a jego celem stała się estetyczna impresja, która, zdaniem przeciwników artysty, nierzadko przyćmiewała zasadniczą treść utworu. Tę skłonność do wykorzystywania historycznych faktów do własnych celów wyniósł z pracy w telewizji, gdy realizował filmy dokumentalne.

Trudno w przypadku Russella oddzielić ekscentryczną twórczość Brytyjczyka od jego niezwykłej osobowości, której wyraz znajdziemy nie tylko w jego dorobku, ale także w manifestacyjnych zachowaniach. Dyskusje wzbudzał zarówno jego udział (w wieku 80 lat!) w brytyjskim „Big Brotherze”, jak i kolejne dokonania artystyczne. „Diabłom” na przykład zarzucano w chwili premiery obsceniczność i sadyzm, film wywołał niechęć środowisk katolickich, a równocześnie przyniósł twórcy nagrodę dla najlepszego filmu zagranicznego na festiwalu w Wenecji. Ta rozbieżność ocen jest charakterystyczna dla debaty o kinie Russella. Jednak cokolwiek by mówić o tym brytyjskim twórcy, to z pewnością nie powie się jednego – że był nijaki.

Patryk Tomiczek