Tibor Szemzö (ur. w 1955 roku w Budapeszcie)jest przede wszystkim muzykiem i kompozytorem. Autorem prac wideo, instalacji i filmowych eksperymentów. Założycielem niezwykłego "przedsiębiorstwa" muzycznego Gordiusi Čomó (The Gordian Knot - music company), zrzeszającego muzyków o często odmiennych poglądach, artystów i nieartystów, twórczych ludzi różnych zawodów, którzy biorą udział w jego projektach. Koncertuje od lat 70. solo lub jako członek współtworzonych przez siebie formacji, m.in. Grupy 180, New Modern Acrobats, Mixed Ensemble. Multimedialnym koncertom Szemzö, kojarzonym przez krytykę ze sztuką performance'u, towarzyszą projekcje jego filmów, zarejestrowanych na taśmie 8mm. Obrazy filmowe traktuje jak jeden z instrumentów orkiestry, element muzycznej kompozycji.

Pierwszy pełnometrażowy film Tibora Szemzö Gość życia (Az élet vendége: Csoma-legendárium, 2006), wyróżniony specjalną nagrodą krytyków na festiwalu filmowym w Locarno w 2006 roku, znalazł się w programie 7. Międzynarodowego Festiwalu Nowe Horyzonty we Wrocławiu (2007). Jest inspiracją i bazą stworzonej specjalnie z myślą o Operze Wrocławskiej opery filmowej Csoma. Jej uroczysta premiera otworzy tegoroczną edycję festiwalu.

Reżyser najpierw w filmie, teraz w operze za pomocą dźwięków i obrazów interpretuje odmienne od codziennego doświadczenie czasu. Zafascynowany postacią Sándora Csomy Körösiego (1784-1842) - tajemniczego lingwisty i orientalisty, bohatera prac naukowych, bajek i siedmiogrodzkich legend, udał się w podróż jego śladem z Transylwanii do Tybetu. Csoma odbył tę podróż pieszo, wędrując przez 8 lat. Na kolejne lata osiadł w buddyjskim klasztorze, obserwował mnisie życie, pisał książki, m.in. słownik angielsko-tybetański i gramatyczne kompendium języka tybetańskiego. Oszołomiony Wschodem stracił z oczu zamierzony cel - nie dotarł do źródeł kultury węgierskiej, którą zasiały na nizinie Basenu Karpackiego barbarzyńskie plemiona azjatyckich nomadów. Znalazł cel ważniejszy. Próba linearnej rekonstrukcji biografii Csomy przechodzi w oryginalny zapis doświadczenia, którego uczestnikiem mógł stać się w Indiach, w Himalajach lingwista. Csoma został w końcu oświeconym buddyjskim mnichem.

W filmie Tibor Szemzö zastosował dwie konwencje. Baśniowy charakter nadał opowieściom o podróży lingwisty, ilustrując je za pomocą animacji. Równolegle umieścił obrazy ze swojej podróży, nakręcone kamerą super 8, ziarniste, ciemne, pochodzące jakby z odległej przeszłości. Opera filmowa Csoma wzbogacona została o kolejne synchroniczne warstwy. Wyjętym z Gościa życia obrazom, należącym do filmu dźwiękom naturalnym, monologom w różnych językach, które poznał podczas podróży Csoma, towarzyszy grana na żywo muzyka, śpiew, a nad tym wszystkim unosi się głos narratorki, którą we Wrocławiu zostanie Krystyna Janda. W napisanej przez Szemzö, hipertekstowej partyturze każda z warstw jest równorzędnym elementem kompozycji, składającym się na zmysłową biografię, która nigdy nie zostanie ujawniona do końca. Oprócz narratorki na scenie wystąpi zespół Gordiusi Čomó pod batutą Tibora Szemzö. Libretto, przetłumaczone z języka węgierskiego przez Teresę Worowską, polską tłumaczkę Sándora Máraia i Pétera Esterházy'ego składa się tekstów, użytych w filmowej wersji opowieści o Csomie. Projekt powstaje we współpracy z Węgierskim Instytutem Kultury w Warszawie.

Portret artysty uzupełni przegląd jego twórczości filmowej, w której patrzy na świat z podróżniczego, pobudzającego wrażliwość dystansu oraz wystawa interaktywnych instalacji pt.: Niewidzialna historia (Làthatatlan történet) w galerii Centrum Sztuki WRO (Mediateka). Jej inspiracjąsą archiwalne filmy edukacyjne na taśmie 8mm, zrealizowane w byłej NRD i poetyckie teksty węgierskiego filozofa Beli Hamvasa, do których w latach 1996-2000 Szemző opracował szereg aranżacji muzycznych - Siedem szkiców na zespół mieszany - wydanych następnie pod tytułem Niewidzialna historia. Wystawa jest efektem uczestnictwa Tibora Szemzö w programie rezydencyjnym WRO w ramach Visegrad Artist Residency Program. WRO współpracuje z artystą od 1995 roku. Podczas wrocławskiego biennale sztuki mediów wykonał wtedy swoją słynną kompozycję Tractatus. Csoma - kinematikus opera z Wrocławia pojedzie do Budapesztu, gdzie jesienią w Pałacu Sztuki odbędzie się jej węgierska premiera.

Agnieszka Szeffel