Zanussi od początku pojmował kino autorskie bardzo radykalnie, jako twórczość na wskroś osobistą porównywaną na przykład do twórczości pisarza. Bliska mu była idea "pisania kamerą", zaczerpnięta od teoretyków francuskiej Nowej Fali: kamera ma być dla autora filmowego tym, czym pióro dla pisarza - instrumentem pozwalającym twórcy wyrazić siebie: własne myśli, pragnienia, obsesje, zaś język kina nie jest językiem powieści ani reportażu, lecz językiem eseju. Pełnometrażowy debiut reżysera, Struktura kryształu, był krokiem zmierzającym właśnie w kierunku realizacji filmowego eseju. Eksperymenty formalne podjęte tutaj Zanussi rozwinął realizując Iluminację (1973), chyba najbardziej oryginalny film w swoim dorobku i jeden z najbardziej osobistych. Fabularna opowieść o Franciszku Retmanie, młodym intelektualiście szukającym absolutnego poznania, została podporządkowana wypowiedzi autora. Fabuła przeplata się w nim z dokumentalnymi bądź paradokumentalnymi zdjęciami przypominającymi film oświatowy. Stanowią one swoisty komentarz do przeżyć Franciszka. Wprowadzając na ekran obok losów jednostki uniwersalne rozważania na temat kondycji współczesnego człowieka, udało się reżyserowi skomponować interesujący duet konkretu i abstraktu. Przy tym zdjęcia fabularne, z improwizowanymi dialogami, niezawodowymi aktorami, doskonale zespalają się z dokumentalnymi, tworząc jednorodną estetycznie całość.

Kolażowa struktura filmu sprawia, że widz wyjątkowo intensywnie odczuwa obecność autora. Rwana narracja przypomina, że historia Franciszka jest podporządkowana instancji nadrzędnej wobec świata przedstawionego. Wszystkie niepokoje, tęsknoty, dylematy, jakie można wyczytać w filmie, wydają się być przede wszystkim zwierzeniami autora; Franciszek jest jednak kimś więcej niż marionetką czy przedstawioną na chłodno egzemplifikacją pewnych tez. Eseistyczna forma filmu w tym wypadku bynajmniej nie utrudnia odbiorcy identyfikacji z bohaterem. (Zapewne duża w tym zasługa idealnie obsadzonego w roli Retmana Stanisława Latałły, który swoją fizycznością, naturalnością, pasją nadał postaci pełną wiarygodność). Jego częsta i intensywna obecność na ekranie sprawia, że staje się widzowi bliski, a przy tym wydaje się być alter ego autora w fabularnym wątku filmu. Pewne powinowactwo bohatera z podmiotem sprawczym dzieła - Krzysztofem Zanussim - nasuwało się tym bardziej, że powszechnie znanym elementem autobiografii reżysera były studia fizyczne, zarzucone dla filozofii, którą Zanussi także w końcu opuścił na rzecz studiów w szkole filmowej. Przedstawiony w filmie fragment z życia Franciszka nie jest oczywiście autobiografią reżysera w ścisłym znaczeniu tego słowa, można ją jednak rozpatrywać jako pewien bilans młodzieńczego etapu autobiografii duchowej. Liczy się więc nie tyle pokrewieństwo drogi życiowej Franciszka ze znanymi faktami biografii autora - ono jest zaledwie wskazówką - ile intymny autobiografizm głębokiej warstwy filmu. Cała ta szarpanina bohatera, jego pasja poznawcza, obsesyjne poszukiwanie prawdy, nadzieje, depresje, rozgorączkowanie, służące autorowi za pretekst do rozważań, są odbiciem mentalnych i duchowych poszukiwań twórcy. Podobnie jest w przypadku postaci z innych filmów tego reżysera.