Obsada

János Görbe, Zoltán Latinovits, Tibor Molnár, Gábor Agárdi, András Kozák

Opis filmu

Druga połowa XIX wieku. Na Węgrzech trwa łapanka powstańców Lajosa Kossutha, którzy osadzeni w zamienionych w więzienia fortach zostają poddani wymyślnym torturom psychicznym. Jancsó Desperatami rozpoczął swój triumfalny podbój europejskiego kina. Po raz pierwszy w karierze zrezygnował z klasycznie pojętej fabuły, film sprowadził do serii epizodów – przepięknych wizualnie, szlachetnie zrytmizowanych, ale powiązanych ze sobą w dość swobodny sposób. W warstwie światopoglądowej zaakcentował refleksję historiozoficzną, konfrontując słabego i zniewolonego bohatera z instytucjami społecznymi i ideologią. Pesymizm Jancsó wyrastał właśnie z przekonania, że siła charakteru i dbałość o moralny rygoryzm muszą przegrać z mechanizmami władzy i aparatem bezpieczeństwa. W Desperatach wrogiem jednostki byli odziani w czarne peleryny oprawcy, będący prekursorami – tak typowych dla XX wieku – śledczych i obozowych nadzorców. Podsycali antagonizmy, wprowadzali do przesłuchań emocjonalny szantaż i odzierające z godności fizyczne upokorzenia. Na pozór po to, by zniszczyć psychicznie i przerobić ideologicznie, a tak podporządkowanego sobie człowieka wysłać na śmierć. W rzeczywistości – raczej dla samej gry, upajania się władzą i czerpania przyjemności z przewagi nad więźniem.

Rafał Syska (katalog 9. NH)

Informacje o reżyserze

Miklós Jancsó

Urodzony w 1921 roku w Vácu, węgierski reżyser i scenarzysta, jedna z najwybitniejszych postaci europejskiego kina lat 60. i 70. Studiował historię sztuki, prawo i etnografię, a potem reżyserię.

Związany z partią komunistyczną, brał też udział w reformie rolnej, a swoje doświadczenia z tego okresu zawarł w filmie Ożywcze wiatry (1968). Przed debiutem fabularnym zrealizował kilkadziesiąt filmów dokumentalnych. Międzynarodową sławę zdobył Desperatami (1965) i Gwiazdami na czapkach (1967), w których stworzył oryginalną poetykę długich ujęć, zrytmizowanego ruchu aktorów na planie filmowym i ekspresyjnych zdjęć (jego najbliższym współpracownikiem był w tym czasie operator Tamás Somló). Na płaszczyźnie tematycznej eksponował analizę historiozoficzną, ukazując słabą jednostkę poddaną upokarzającym działaniom anonimowego systemu. Swoją odrębność estetyczną zachował także w późniejszej twórczości, często realizując filmy we Włoszech, np. Pacyfistkę (1970) czy Technikę i rytuał (1971). Wspaniałe efekty osiągał zarówno w filmach eksplorujących tematykę współczesną, jak i historyczną, np. w obrazach Węgierskiej Republiki Rad – Cisza i krzyk (1968) oraz Agnus Dei (1970). Metaforykę kolejnych filmów ujmował w coraz bardziej alegoryczną formę, zmierzając w stronę ludowych powiastek, mitologii i parateatralnego performence'u. Wciąż aktywny zawodowo, w ostatnich latach pozytywne recenzje otrzymał za Sezon potworów (1986), Cholera, komary (2000), Ostatnia kolacja Pod Gniadym Arabem (2001) czy Wstawaj kumie, nie śpij (2003). W 1979 roku otrzymał nagrodę za całokształt twórczości na festiwalu w Cannes, a w 1987 podobne wyróżnienie na festiwalu w Wenecji. Niezmiennie uznawany jest za jednego z najoryginalniejszych filmowców lat 60. i 70., wpłynął na twórczość takich reżyserów jak Theo Angelopoulos czy Béla Tarr.

Wybrana filmografia

1958 Dzwony powędrowały do Rzymu / A harangok Rómába mentek / The Bells Have Gone to Rome

1967 Gwiazdy na czapkach / Csillagosok, katonák / The Red and the White

1976 Grzechy prywatne, publiczne cnoty / Vizi privati, pubbliche virtù / Vices and Pleasures

1991 Powrotne ścieżki Boga / Isten hátrafelé megy / God Walks Backwards

1999 Pan Bóg zostawił mi latarnię w Peszcie / Nekem lámpást adott kezembe az Úr, Pesten / Lord’s Lantern in Budapest

Stopka